9 Mayıs Dünya Çölyak Günü
Çölyak hastalığı, genetik yatkınlığı olan bireylerde buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten isimli proteine maruz kalma sonucu gelişen, kronik, immün aracılı bir ince bağırsak enteropatisidir.
Çölyak hastalığı temelde ince bağırsağı etkilesede, klinik özellik yelpazesi hem intestinal hem de ekstraintestinal semptomlar ile çok geniştir. Her yaş grubunda, her ırkta ve her iki cinste de görülebilir.
Çölyak hastalığında etkin olduğu bilinen tek tedavi, glutenin ömür boyu diyetten çıkarılmasıdır. Glutensiz diyet uygulanmasındaki amaç, hastalığın var olan semptomlarını kontrol altına almak, hastaların yaşam kalitelerini arttırmak ve hastalıkları ile ilgili komplikasyonların oluşmasını önlemektir. Özellikle çölyak hastalığında erken tanı çocuklarda büyümenin yakalanmasında, uzun dönem komplikasyonlarının önlenmesinde önemlidir.
Hastaların çoğunda, diyet tedavisine tam uyum sağlamalarının ardından klinik bulgularının tamamen düzeldiği, serolojinin normale döndüğü gözlenmektedir.
Hastalığın çok geniş bir klinik yelpazeye sahip olması, atipik seyir gösterebilmesi veya hiç bulgu vermemesi nedeniyle gerçek bir prevalans vermek zorlaşmaktadır. Bu nedenle hastaların ancak yüzde 10’nuna tanı konulduğu tahmin edilmektedir.
Çölyak hastalığı, bilindiği üzere hem çocuklar hem de erişkinlerde geniş bir klinik yelpazeye sahiptir. Organizmada etkilemediği sistem ya da organ yoktur. Tüm sistemlere yönelik semptomlara neden olması çok ciddi tanı karmaşasına yol açmaktadır. Bu durum tıbbın her disiplininden hekimleri ilgilendiren evrensel bir sorundur.
Geçmeyen, yineleyen ve adı konulamayan her türlü sağlık sorununda çölyak hastalığının akla getirilmesi gerekir.
Toplumda tanı almamış hastalar buz dağının görünmeyen kısmıdır. Teşhis yöntemlerinden kan testleri serolojik özel testler ile ön tanı konmakta ancak kesin tanı ince bağırsak biyopsisi ile konmaktadır.
Tedavisi diyet ile mümkün olan çölyak hastalığında erken teşhis çölyaklıların yaşam kalitesinin tekrar düzelmesi ve kaybedilecek sağlık maliyetinin önüne geçilmesi için son derece önemlidir. Çölyak glutensiz beslenme ile bir hastalık değil yaşam tarzı olarak hayata yerleşmelidir.
Bakanlığımız tarafından STK’lar, Üniversiteler ve özel sektör işbirliğinde “Erişkin Bazı Metabolizma Hastalıkları (Tiroid, Osteoporoz, Gut) ve Çölyak Hastalığı Kontrol Programı 2019-2023” hazırlanmış ve uygulanmaktadır. Bu program kapsamında;
• Hastaların uygun ürünlere ulaşımının arttırılması için ilgili kamu kurum ve kuruluşlar STK’ lar ile çalışmalar yapılmaktadır. Çölyak hastaları için marketlerde, halka açık yerlerde AVM’lerde uygun gıda satış noktaları oluşturulması çalışmaları kapsamında Türkiye Perakendeciler Federasyonu Başkanlığına ve Türkiye Lokantacılar, Kebapçılar, Pastacılar ve Tatlıcılar Fedarasyonuna resmi yazı yazılmıştır.
• Çölyaklıların glutensiz besinlere kolay ulaşımının sağlanması için havaalanlarında, tren garlarında, şehir otogarlarında yer alan gıda otomatlarında glutensiz ürünlere yer verilmesine yönelik Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığına, Çevre ve Şehircilik Bakanlığına resmi yazı yazılmıştır.
• Çölyak hastalığında farkındalığı arttırma amacıyla Bakanlığımız tarafından materyaller hazırlanmıştır. Sağlık kuruluşlarında, eğitimlerde kullanılmak üzere topluma yönelik, okullarda ve eğitim merkezlerinde kullanılmak üzere çocuklara yönelik bilgilendirme broşürleri, afiş çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
• Öğrencilere çölyak ile ilgili bilgilendirme okul sağlığı çalışmaları kapsamında yapılmaktadır.
• Hazırlanan ‘Çölyak Hastalığı Öğretmenlere Yönelik Bilgilendirme Rehberi’ Milli Eğitim Bakanlığına iletilmiştir.
• Çölyaklı öğrencilerin glutensiz besinlere kolay ulaşımının sağlanması için kantin/kafeteryalarda glutensiz ürünlerin bulundurulması, gıda otamatlarında ve yemekhanelerde glutensiz menülere yer verilmesinin sağlanması yönünde Milli Eğitim Bakanlığına ve Yükseköğretim Kurulu Başkanlığına resmi yazı yazılmıştır.
• Aile hekimlerine yönelik ‘Çölyak Hastalığında Aile Hekimleri İçin Tanı-Tedavi-İzlem Rehberi’ hazırlanmıştır. Rehber içinde çölyak hastalığının tanımı, tanısı ve komplikasyonları, hastalığın tedavisi ve izlemi başlıklarına yer verilmiştir. Bu rehberle birinci basamakta aile hekimleri tarafından hastalığın akla gelmesi, tanınması, tanı-tedavi ve izlem sürecin de yol gösterici olarak kaynak olması amaçlanmıştır.
• Toplu Beslenme Sistemleri (Toplu Tüketim Yerleri) İçin Ulusal Menü Planlama ve Uygulama Rehberi ile toplu beslenme hizmetinden faydalanması gereken çölyaklılar için öneriler niteliğinde bilgiler ve glutensiz menü örnekleri rehberde yer almış olup rehberin dağıtımları yapılmıştır.
• Çölyak hastalığında gastroenteroloji uzman hekimi tarafından düzenlenen uzman hekim raporu ile bu vatandaşlarımıza Sosyal Güvenlik Kurumu tarafında aylık ödeme yardımı yapılmaktadır.
• Afet gibi normal yaşamı kesintiye uğratan olağanüstü durumlarda da sağlıklı beslenmenin sağlanması son derece önemlidir. Acil durumlarda beslenme hizmetini Ulusal Afet Müdahale Planı çalışmaları kapsamında Beslenme Hizmet Grubunun ana çözüm ortağı olan Kızılay’a Sağlık Bakanlığı da destek sunmaktadır. Bu kapsamda ülkemizde 6 Şubat 2023 tarihinde yaşanan deprem ve sonrası sağlıklı beslenmenin sürdürülebilmesi amacı ile afet bölgesinde çalışmalar başlatılmıştır. Ülkemiz için yaşanılan bu zor süreçte tüm vatandaşlarımızla beraber çölyaklıların beslenmesi ayrı bir önem taşımıştır. Bu çalışmalar başta Türk Kızılay’ı olmak üzere Çölyak Dernekleri, Bağışçılar, Sağlık Bakanlığı işbirliğinde depremin başından itibaren koordineli bir şekilde yürütülmüştür. Glutensiz ürünlerin çölyaklılara ulaştırılması, seyyar mutfakta çölyaklılara uygun yemek üretimi gerçekleştirilen çalışmalardan birkaçıdır. Afet bölgesindeki çölyaklıların karşılaşabilecekleri bazı sıkıntılarda onlara yol gösterebilecek çölyaklılara yönelik bilgilendirme dokümanı Sağlık Bakanlığı resmi internet sitemizde yayımlanmıştır.
• Çölyak hastalığı hakkında www.beslenmehareket@saglik.gov.tr adresinden vatandaşlarımıza bilgilendirilme yapılmaktadır. Bahsedilen dokümanlara internet adresinden ulaşılabilmektedir.